Ονόματα για Πρόβατα – Γίδια..!!!
Γράφει ο Αθανάσιος Δημ. Στράτης
Εξ Ελαίας Θεσπρωτικού Πρεβέζης
Ήπειρος. Μια περιοχή ως επί το πλείστον κτηνοτροφική. Μια περιοχή που από τα αρχαία χρόνια οι κάτοικοί της ζούσαν εκτρέφοντας μικρά ή μεγάλα κοπάδια από πρόβατα και γίδια.
Στο παρακάτω κείμενο θα ασχοληθούμε με τα ονόματα που οι ιδιοκτήτες έδιναν στα ζώα τους για να τα ξεχωρίζουν. Μη κοιτάτε σήμερα που τα περισσότερα έχουν ίδια φάτσα, είναι μία ράτσα, έχουν διαφορετικό μόνο τον αριθμό στο σκουλαρίκι του αφτιού τους. Παλαιότερα ο τσοπάνος έδινε τα δικά του ονόματα στα ζώα του, να τα ξεχωρίζει ο ίδιος, να τα δείχνει στα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας, να τα αναφέρει σε συζητήσεις με τους άλλους κοπαδιαραίους.
Θα καταγραφούν ονόματα που τους έδιναν για να τα ξεχωρίζουν με βάση το χρώμα των μαλλιών, την ηλικία, το σημάδεμα.
Στα πρόβατα
Με βάσει το χρώμα μαλλιών:
Ασπρονούρικα: τα λάγια (μαύρα) πρόβατα με άσπρο μόνο το κάτω μέρος της ουράς τους.
Κάλεσια: μαύρο πρόσωπο με άσπρα στίγματα.
Βακροκάλεσια: ακόμη περισσότερο μαύρο πρόσωπο με άσπρα στίγματα.
Βάκρα: περισσότερα από την βακροκάλεσια μαύρα στίγματα στο πρόσωπο, στα αφτιά και στα πόδια.
Κάτσενα: έντονο καφεκόκκινο (προς το καφέ μαύρο) στο πρόσωπο, πόδια και ουρά.
Λάγια: όλο το σώμα μαύρο.
Μπάλια: σκούρα στίγματα στο πρόσωπο, με άσπρο μέτωπο. Μοιάζει με την κάλεσια.
Μπέλλα: κάτασπρη κεφαλή
Μπελλοκάλεσια: πολύ λίγα μικρά μαύρα στίγματα στο πρόσωπο. Επικρατεί το άσπρο.
Μπούτσικα με κόκκινο πρόσωπο
Καραμπάτσια με μαύρο πρόσωπο
Λιάρα: ασπρόμαυρα.
Ανεξάρτητα από το χρώμα μαλλιών:
Κολοβά: με κοντή ουρά.
Κουτσιάφτικα: με μικρά αυτιά. Λέγονται και τσιούλα.
Κρούτα: με μικρά κέρατα.
Μακρονούρικα: με μακριά ουρά.
Μονοβύζικα: με μια θηλή. Όταν από κάποια αιτία χάνονταν το γάλα από τη μία θηλή.
Σιούτα: τα χωρίς κέρατα κριάρια.
Ανάλογα με την ηλικία:
Αρνάδα: αυτή που θηλάζει ακόμα.
Ζυγούρα μετά τον απογαλακτισμό και μέχρι 2 ετών.
Μιλιόρα: όταν γεννάει για πρώτη φορά μετά τον πρώτο χρόνο. Αρνάδα 2 ετών. Έχει δύο μικρά δόντια στο πίσω μέρος της σιαγώνας.
Στερφοπούλια 2 ετών.
Προβατίνες: μεγάλη ηλικία
Δευτερόγεννη: όταν γεννάει μετά τον δεύτερο χρόνο.
Τριτόγεννη: όταν γεννάει μετά τον τρίτο χρόνο κ.ο.κ.
Μαρμάρα: αυτή που δεν μπορεί να γεννήσει.
Γαλάρια: τα πρόβατα μετά την γέννα και μέχρι να σταματήσουν την παραγωγή γάλακτος.
Τσαγκάδα: η προβατίνα που έχασε το αρνί της για κάποιο λόγο.
Στέρφα: τα πρόβατα που δεν μαρκαλίστηκαν (δεν γέννησαν).
Σημαδεμένα: αυτά που φαίνονται ότι είναι γκαστρωμένα. Μάλιστα τα πασπάτευαν κάτω από την κοιλιά για να διαπιστώσουν αν ήταν γκαστρωμένα. Οι μαρκαλισμένες προβατίνες και οι πρατσιαλισμένες γίδες εγκυμονούν πέντε μήνες.
Κριάρια (αρσενικά πρόβατα) (κατά ηλικία):
Αρνί: όταν ακόμη θηλάζει.
Ζυγούρι: μετά τον απογαλακτισμό μέχρι δύο ετών.
Μιλιόρια: μετά τον πρώτο χρόνο.
Δευτάρια: μετά τον δεύτερο χρόνο.
Τριτάρια: μετά τον τρίτο χρόνο.
Αρνί ακόμη θηλάζει.
Κριάρι και Ντάκο: ηλικιωμένο αρσενικό πρόβατο.
Γκεσέμι οδηγός καμαρωτός, ευνουχισμένο, κέρατα, περήφανο, μεγάλο κουδούνι, επιβλητικό.
Μουνούχι: το ευνουχισμένο.
Μανάρια: τα λίγα πρόβατα (10-15) που εκτρέφονταν κοντά στο σπίτι, στα λιγοστά άγονα χωραφάκια.
Τα πρόβατα μαύλαγαν (καλούσαν): προύτ- προύτ, μπιάαααα.
Το κριάρι: Ντάκο-ντάκο.
Στα γίδια
Με βάση το χρώμα μαλλιών:
Γκέσα: άσπρα στην κοιλιά, μαύρα στη ράχη, γαϊτάνια στο πρόσωπο πυρόξανθη
Λιάρα: με άσπρο και μαύρο τρίχωμα.
Μπάρτσα: πρόσωπο καστανό – γκρίζο και από τις πλάτες και εμπρός άσπρη, ενώ προς τα πίσω μαύρη.
Παρδαλή: μαύρα και άσπρα κατά τόπους, ακανόνιστου σχήματος.
Ρούσα: ξανθιά.
Φλώρα: κάτασπρη.
Ψαριά: γκρίζες με άσπρες.
Μπούτσκα: με γκρίζο χρώμα.
Γκόρπα μαύρη και καφέ μαύρη στο πρόσωπο
Κανούτα σταχτιά
Γκάλμπα κιτρινόμουτα
Μάγγρο: κεραμιδί γίδι.
Ανεξάρτητα από χρώμα:
Καλαμοβύζικα: με μακρυές και χοντρές θηλές.
Κουτσοκέρικα: όταν ένα ή και τα δύο κέρατα έχουν σπάσει.
Ορθοκέρικα: όρθια κέρατα προς τα επάνω και στριφτά.
Πισωκέρικα: τα κέρατα προς τα πίσω και στη συνέχεια γύρω από τα αφτιά προς τα κάτω και μπροστά.
Σιούτα: τα χωρίς κέρατα.
Μουνούχια τραγιά που δεν είχαν πρατσιαλέψει. Τα ευνουχισμένα.
Τραγούδα: με κέρατα προς τα πίσω
Πεταλωτή: με όρθια κέρατα
Πλαχούρικη: με μεγάλα κέρατα.
Καψάλα: με ανοιχτό καφέ χρώμα
Μπάρτζα: με βαθύ καφέ
Μούργκα, κανούτα: με σταχτί χρώμα
Σίβα: με άσπρο κομμάτι στη μύτη
Γκολμπένο: με χρώμα πορτοκαλιού
Καντήλω: περήφανη
Γκιόσα: ηλικιωμένη γίδα, γριά
Διακονάρα αυτή που βήζαξε σε δυό μανάδες.
Για τον προσδιορισμό της ηλικίας μετρούσαν πόσες σκάλες είχαν στα κέρατα συν ένα.
Ανάλογα με την ηλικία:
Γίδια: ενήλικα.
Τράγο ή τραγί ή τσάπο: το ηλικιωμένο αρσενικό,
Ερίφιο – κατσίκι: το νεογέννητο.
Βετούλια: μετά τον απογαλακτισμό και μέχρι ενός έτους.
Στερφόπουλα: δύο ετών.
Στιροπούλα που γέννησαν δυό φορές
Βεργάδια: 2-3 χρόνων.
Δευτερόγεννη: μετά την δεύτερη γέννα.
Τριτόγεννη: μετά την Τρίτη γέννα.
Στέρφα: αυτά που δεν πρατσαλίστηκαν, δεν γκαστρώθηκαν.
Μαρμάρα δεν γεννάει ποτέ.
Γκιόσα μεγάλη σε ηλικία.
Γκεσέμια τραγιά με μεγάλα κυπριά. Οι αρχηγοί των κοπαδιών.
Τα ζώα που τους κάνουμε σημάδια στα αφτιά για να ξεχωρίζουν (τα σημαδεμένα):
Κουτσιάφτικα: όταν κόβουμε κάθετα τις άκρες των αφτιών.
Ξουράφτικα: λοξό κόψιμο.
Σκιζάφτικα: σκίζουμε το αφτί στα δύο.
Τα γίδια μαύλαγαν (καλούσαν): τσίγα-τσίγααα. Να, να, ναααααα. Γαϊ-γάϊ.
Τα μουνούχια τα έφτιαχναν έτσι με ειδικό τρόπο και άνθρωπος που ήξερε.
Να προσθέσουμε ότι σε περασμένες εποχές, κτηνοτρόφοι του χωριού εκμεταλλεύονταν δυνατά αρσενικά ζώα, που είχαν στην ιδιοκτησία τους, για την αναπαραγωγή θηλυκών άλλων χωριανών επί πληρωμή. Τα «βαρβάτα» τούτα αρσενικά επιδοτούνταν και από το κράτος. Ένα τέτοιο έγγραφο επιχορήγησης από το Νικολίτσι Πρεβέζης παραθέτουμε (ευγενική παραχώρηση του Γιώργου Σπ. Γιάννου, δημοσιεύτηκε στην εφ. «Εν Νικολιτσίω», φ. 24, Δεκ. 2009):
«ΣΥΜΦΩΝΗΤΙΚΟΝ
(Δι’ επιχορήγησιν διατηρήσεως ταύρου, κριού, τράγου, κάπρου)
Εν Θεσπρωτικώ τη 24-12-64 οι υπογεγραμμένοι 1) Παπαδήμας Σωκράτης Γεωπόνος Γεωργικών Εφαρμογών του Τομέως Θεσπρωτικού ενεργών ως εκπρόσωπος της Διευθύνσεως Γεωργίας του Ν. Πρεβέζης και 2) ο Κων/νος Αναστασίου ιδιοκτήτης τράγου φυλής ……………… έχοντες υπ’ όψιν την υπ’ αριθ. 33092/18-2-61 απόφασιν του κ. Υπουργού Γεωργίας συνεφώνησαν τα ακόλουθα.
1.Η Δ/σις Γεωργίας του Ν. Πρεβέζης αναλαμβάνει να επιχορηγήση τον δεύτερον των συμβαλλομένων δια ποσού δρχ. 400 (τετρακοσίων) δια το χρονικόν διάστημα από 24-12-64 μέχρι 24-12-65.
2.Έναντι της επιχορηγήσεως ταύτης ο δεύτερος των συμβαλλομένων αναλαμβάνει τας ακολούθους υποχρεώσεις δια το χρονικόν διάστημα από μέχρι
α) Να διατηρή εξ’ ιδίων τον τράγον του κατά το ανωτέρω χρονικόν διάστημα συμφώνως προς τας υποδείξεις της Δ/σεως Γεωργίας και του Γεωπόνου Γεωργικών Εφαρμογών, ώστε να διατηρήται ούτος εις καλήν θρεπτικήν κατάστασιν και να ενεργή καλώς τας επιβάσεις.
β) Να θέτη τον τράγον του εις την διάθεσιν των Αιγών των κατοίκων του χωρίου.
γ) Να αρνήται την χρησιμοποίησιν του τράγου δι’ επιβάσεις επί ασθενών ζώων ή αγελάδων από ετών στείρων εκτός εάν αι τελευταίαι υπεβλήθησαν εις θεραπείαν υπό κτηνιάτρου.
δ) Να ενεργή ετησίως πλέον των 50 επιβάσεων.
ε) Να εισπράτη δι’ εκάστην πρώτην επίβασιν μέχρι δραχ. 15. Διά την δευτέραν ή τρίτην επέμβασιν, εάν το θήλυ δεν συνέλαβε κατά την προηγουμένην, ουδέν θα εισπράτη.
στ) Αι επιβάσεις θα γίνωνται εις το προαύλιον του σταύλου του τράγου όπου θα προσάγονται τα θήλεα ζώα.
ζ) Μετά την εκτέλεσιν εκάστης επιβάσεως θα χορηγή εις τον ιδιοκτήτην του θήλεως ζώου διπλότυπον απόδειξιν και θα σημειώνη εις ειδικόν βιβλίον επιβάσεως του ζώου του και τας ημερομηνίας επιβάσεων και εν καιρώ τα αποτελέσματα των επιβάσεων.
η) Εις περίπτωσιν ασθενείας του τράγου θα καλήται αμέσως ο κτηνίατρος.
θ) Εάν ο τράγος καταστή ακατάλληλος δι’ επιβάσεις πρό της λήξεως της ισχύος του παρόντος συμφωνητικού ουχί υπαιτιότητι του ιδιοκτήτου αυτού, ούτος υποχρεούται να επιστρέψη εις την Δ/σιν Γεωργίας το ποσόν των χρημάτων το αναλογούν εις το υπόλοιπον χρονικόν διάστημα δια το οποίον εδόθη η επιχορήγησις.
ι) Εις περίπτωσιν μη τηρήσεως όρου τινός του παρόντος συμφωνητικού πιστοποιουμένης δι’ αποφάσεως του Δ/ντού Γεωργίας του Νομού υποχρεούται ο Κων/νος Αναστασίου εις την επιστροφήν της δοθείσης επιχορηγήσεως.
Εφ’ ώ συνετάγη το παρόν εις τετραπλούν και υπογράφεται ως έπεται.
Ο Ιδιοκτήτης του τράγου ο Γεωπόνος Γεωργικών Εφαρμογών
(Τ.Υ.) Κ. Αναστασίου (Τ.Υ) Σ. Παπαδήμας
Εθεωρήθη
Ο Δ/ντής Γεωργίας του Νομού
Τ. Υ.».
(Οκτώβριος 2015)
Υ.Γ. Καταναλανώστε το ακίνδυνα και διαδώστε το ελεύθερα, για να μαθαίνουν και οι νεότεροι.
ΝΕΑ των ΦΙΛΙΑΤΩΝ 