Ο ΑΓΙΟΣ ΚΟΣΜΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΦΙΛΙΑΤΕΣ
(απο την εφημερίδα Θεσπρωτικός Αγών του 1959)
του Νάκη Νταή- φοιτητού Νομικής
Το παρόν γίνεται αντιληπτό με τη μελέτη του παρελθόντος. Όπως για την κατανόηση το αιτιατού είναι ανάγκη ν’ ανατρέξουμε στο αίτιο έτσι για την κατανόηση της ζωής – του παρόντος όχι του παρελθόντος- είναι αναγκαία η σπουδή της ιστορίας.
Η ιστορία αγκάλιασε τη ζωή. Η ένωση των δύο αυτών δυνάμεων πραγματοποιήθηκε στους Φιλιάτες στο πείσμα μιας άλλης καταλύτρας δύναμης, του χρόνου, που στέκονταν επίβουλα ανάμεσά τους μέλλον για την πρώτη παρελθόν για την δεύτερη. Την Κυριακή της 23ης Αυγούστου στην πρώτη αρχιερατική του ναού του Αγίου Κοσμά δόθηκε η ευκαιρία να ξαναθυμηθούμε εμείς οι πολίτες του «αιώνος της κοινωνικής δικαιοσύνης» αυτόν τον πρωτοπόρο κοινωνιστή του 18ου αιώνα. Στο σημερινό μας σημείωμα θα επιχειρήσουμε την ιστορική συσχέτιση ανάμεσα στη Βιβλική προσωπικότητα του υποδούλου έθνους, τον Πάτερ Κοσμά, και την κωμόπολή μας.
Οι ομαδικοί εξισλαμισμοί, που απείλησαν με αφανισμό τον ελληνικό των μαρτυρικών τούτων περιοχών (Ζώτου Μολοσσού Ηπειρωτικαί μελέται τεύχος Α. σελ. 80) τράβηξαν την προσοχή του εθνομάρτυρος Αγίου. Φαίνεται ότι επισκέφτηκε τέσσερις φορές τους Φιλιάτες.
Στον κώδικα της μητροπόλεως ότι θα ‘ρχόταν στους Φιλιάτες. Δεν είναι γνωστό αν τον ίδιο χρόνο 1775 ο άγιος βρισκόταν εκεί και του Δελβίνου διαβάζομε ότι το πραγματοποίησε το πρόγραμμά του. Τον Ιούνιο του 1776 ξαναπέρασε απ’ τους Φιλιάτες. Χαρακτηριστικά είναι τα αισθήματα του Μουσουλμανικού πληθυσμού απέναντί του. Απόγονοι Χριστιανών που υπέκυψαν στη βία του δυνάστη κι αλλαξοπίστησαν, οι Τούρκοι αγάδες, υπεδέχοντο τον άγιο με αισθήματα σεβασμού και δεισιδαιμονίας. Έτσι διαβάζομε στο συναξάρι του αγίου, ότι οι Τούρκοι τον περίμεναν όλη τη νύχτα να πάρουν την ευχή του. Τον ερχομό του εδώ προετοίμασε μια επιστολή, που μας διασώζει ο Τσιτσέλης (Κεφαλληνιακά Σύμμικτα 1904 σελ. 273). Ζητά απ’ το δικαστικό αντιπρόσωπο Φιλιατών να του επιτρέψω το κήρυγμα στην επαρχία μας:
« Ενδοξώτατε σοφώτατε και πολυχρονεμένε Κατή σε ασπάζομαι και παρακαλώ τον Άγιον Θεόν διά την σωματικήν και ψυχικήν σου υγείαν και ευτυχίαν.
Εγώ αφέντη μου ως Χριστιανός και ανάξιος δούλος του Αγίου Θεού και ραγιάς του Βασιλέως μου Σουλτάν Χαμίτ προσταζόμενος υπό των πατριάρχων και αρχιερέων μου να περιπατώ και διδάσκω τους Χριστιανούς να φυλάττωσιν τας εντολάς του Θεού και να πείθωνται εις τας κατά Θεόν βασιλικάς προσταγάς. Πλησιάζοντας δ’ εδώ εις την επικράτειάν σου μου εφάνη εύλογον να σας προσκυνήσω με το παρόν ταπεινό μου γράμμα και αν ορισμός σας να περιπατήσω την επικράτειάν σας.
Υγιαίνετε εν Κυρίω αψοζ΄ Δούλος ανάξιος Κοσμάς ιερομόναχος»
Η επιστολή εστάλη από την Κέρκυρα, όταν ο Άγιος βρισκόταν εκεί για λίγες μέρες. Η απάντηση του Κατή υπήρξε, όπως φαίνεται καταφατική.
Στις 16 Απριλίου 1777 ο Πάτερ Κοσμάς βρίσκεται στο μοναστήρι του Γηρομερίου. Ο πληθυσμός των γύρω περιοχών συγκεντρώνεται στο θρησκευτικό κέντρο της επαρχίας να τον ακούση. Οι συγκεντρωμένοι Χριστιανοί υπολογίζονται σε ένδεκα χιλιάδες. Όπως ήταν φυσικό οι Τούρκοι αγάδες των Φιλιατών ανησύχησαν και για να προλάβουν κάθε δυσάρεστο γι’ αυτούς ενδεχόμενο, έστειλαν ένα ένοπλο απόσπασμα μ’επικεφαλής τον Κάστρο Ντούτσε (Ν. Νίτσου Μονογραφία περί της εν Ηπείρω κώμης Τσαμαντά σελ. 80), που απείλησε τον άγιο και προσπάθησε να διαλύση τη συγκέντρωση. Η παράδοση λέει ότι όταν ο Κάσο Ντούτσες του είπε, ότι θα τον σκοτώση εκείνος απήντησε ήρεμα πως δεν ήρθε η ώρα του και ότι στο Ελβασάν θα δολοφονηθή. Ύστερα ο άγιος τον πληροφόρησε ότι την ίδια στιγμή η γυναίκα του γεννάει αγόρι και η φοράδα του πουλάρι. Έστειλε τότε ο Κάσο Ντούτσε απεσταλμένο στους Φιλιάτες για να εξετάση την αλήθεια των προφητειών του Πάτερ Κοσμά και σαν βεβαιώθηκε γι’ αυτές τον άφησε ανενόχλητο. Ο θείος λόγος ακούστηκε και πάλι στους Φιλιάτες ανάμεσα σ’ ανθρώπους που είχαν στο υποσυνείδητο τους το Χριστιανισμό. Ο βιογράφος του Χριστοδουλίδης απ’ το Γραμμένο της Ηπείρου γράφει, ότι οι πρώτοι αγάδες πήγαν να ιδούν τον άγιον και ν’ ακούσουν τη διδασκαλία του.
Ο εθναπόστολος επισκέφτεται για τελευταία φορά τους Φιλιάτες στα 1799 (Γενάρης – Φλεβάρης). Η υποδοχή, που του έγινε είναι χαρακτηριστική των αισθημάτων του Μουσουλμανικού πληθυσμού απέναντί του. Οι Τούρκοι της πόλεως έχοντας επικεφαλής την οικογένεια των μεγάλων αγάδων της Παραμυθίας, των Πρόνοια (Λαμπρίδης). Περί των εν Ηπείρω αγαθοεργημάτων 1880 τόμος Α’ σελ. 80) του επιφύλαξαν ενθουσιώδη υποδοχή. Την ίδια χρονιά ο μαρτυρικός Πάτερ Κοσμάς έπεφτε θύμα της θυριωδίας των απίστων στα ελληνικά χώματα της Β. Ηπέιρου. Χαρά στους κόσμους της Αθανασίας, θλίψη στη σφαίρα των εφήμερων πραγμάτων.
ΝΕΑ των ΦΙΛΙΑΤΩΝ 