O ΤΣΑΜΙΚΟΣ ΓΑΜΟΣ ΤΑ ΠΑΛΙΑ ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ
το κείμενο είναι του αείμνηστου φίλου Κοσμά Ζαφείρη. Στη φωτογραφία της αναπαράστασης γαμπρός και νύφη είναι ο Νικήτας ο Τζούμας και η Μηλίτσα Βενέτη απο του Λιά- παιδιά που έμεναν στην Μαθητική Εστία. Πρωτοσυμπεθέρα πρέπει να ήταν η Βάσω Βενέτη, αριστερά διακρίνεται ο αείμνηστος Γιώργος Ζμπήτας και δεξιά στην άκρη ο επίσης αείμνηστος Μιχάλης Λαγός με τα άλογα για το ψίκι…
Επιτάσσει πολλές φορές η επικαιρότητα ν’ ανατρέξει κανείς στο παρελθόν και να παραθέσει θύμησες, γεγονότα και δρώμενα που άφησαν εποχή χαρακτηρίζοντας μάλιστα την κάθε τοπική κοινωνία και τους ανθρώπους της. Θα επιχειρήσω ένα flash back στο λαϊκό παραδοσιακό πολιτισμό του Θεσπρωτικού χώρου με αναφορά σ’ ένα έθιμο παμπάλαιο που αναβίωνε περισσότερο στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Στον Τσάμικο Γάμο. Με την πάροδο των χρόνων θα έλεγα ότι επιβίωσε γενναία και διαδόθηκε πιο πολύ χάρη στον αείμνηστο συμπατριώτη Χρήστο Παπασταύρου διακεκριμένο δημοσιογράφο, συγγραφέα και βουλευτή. Η προβολή ήταν σημαντική μετά το ανέβασμα στο Αθηναϊκό θέατρο «Ολύμπια», τον Απρίλιο του 1939, της ομώνυμης ηθογραφίας του. Το ίδιο μεγάλη ήταν και η συμβολή του Πολιτιστικού Συλλόγου Φιλιατών όταν συμπεριέλαβε τον Τσάμικο Γάμο σαν βασικό τμήμα των αποκριάτικων δρώμενων που αναβίωσε διαδοχικά στο πρώτο μισό της δεκαετίας του 1980. Όλοι θυμούνται με νοσταλγία εκείνες τις διοργανώσεις που ήταν η αιτία να γνωρίσουν οι νέες γενιές ένα από τα στοιχεία που συνέθεταν τις κοινωνίες μας, τα παλιά, τα χρόνια.
Οι ρίζες του ξεκινούν από πολύ παλιά, από τότε που ο γεωγραφικός τούτος χώρος στέναζε κάτω από τον τουρκικό ζυγό.
«Ρηγόπουλο παντρεύεται και παίρνει ρηγοπούλα
Όλο τον κόσμο κάλεσε στη γη στην οικουμένη.
Το μάθανε στα Γιάννινα το μάθανε στην πόλη.
Τόμαθ’ ένας Μπουλούμπασας και πάει για να την πάρει.
Μα ο Γιάννος μας σαν τόμαθε αρμάτες αρματώνει και τον Πασά
σκοτώνει».
Ο γάμος στην Τσαμουριά, λοιπόν, ήταν το σημαντικότερο γεγονός του χωριού κι έπαιρνε ομαδικό χαρακτήρα ολόκληρη την εβδομάδα. Το συγκεκριμένο έθιμο μαζί με την Πασχαλιά, έδιναν μοναδικές ευκαιρίες στις ανύπαντρες «τσούπρες» να εμφανιστούν στο «μεσοχώρι» -δηλ. στο κέντρο του χωριού-και να χορέψουν. Ο υπόλοιπος χρόνος περνούσε στη δουλειά του χωραφιού, στη στάνη ή στο νοικοκυριό του σπιτιού, σύμφωνα με τα αυστηρά έθιμα της περιοχής, αλλά και τους περιορισμούς που επέβαλαν οι χρόνοι της σκλαβιάς. Γι’ αυτό τον λόγο η γαμήλια τελετή έπαιρνε όψη ομαδικού και χαρούμενου πανηγυριού όλου του χωριού. Είχε εντυπωσιακή θεαματικότητα και ήταν γεμάτη από γραφικά έθιμα κι από τραγούδια που επαινούσαν την ομορφιά, τη χάρη, τη λεβεντιά και τον έρωτα.
-Από το αρχοντικό σπίτι του γαμπρού ξεκινούσε, με ευχές και τραγούδια, το «ψίκι» του (δηλ. ο όμιλος με τους συγγενείς και τους φίλους), για να ζητήσουν τη νύφη στο αρχοντικό της. Πρόβοδος της πομπής ήταν ο «μπαϊραχτάρης» που κρατούσε το σύμβολο της έναρξης του πανηγυριού, το «μπαϊράκι» (σημαία με εικόνα αγίου στη μέση στολισμένη με λευκά μαντήλια, φρούτα και κλαδιά ελιάς). Ακολουθούσαν οι «σχαρικιαρέοι», η «μπογιά» (ξύλινο σκαλιστό σεντούκι για τα προικιά της νύφης, μ’ ένα ζευγάρι κόκκινα τσαρούχια που ήταν το γαμήλιο δώρο του γαμπρού στην καλή του την ώρα της τελετής) και τέλος ο γαμπρός με τη συνοδεία του. Αφού γινόταν το «παζάρεμα» της νύφης από την «προξενήτρα» δηλαδή η ανταλλαγή προικιών, δώρων κ.ά., οι δύο μελλόνυμφοι με τα «ψίκια» τους ξεκινούσαν για τη «βλόηση» δηλαδή την τελετή του γάμου. Νεόνυμφοι και καλεσμένοι, μετά το μυστήριο κατευθύνονταν προς το σπίτι του γαμπρού για να ανταλλάξουν τα «σχαρίκια». Σκληρή δοκιμασία ήταν για τη νύφη η είσοδος στο νέο σπιτικό της. Για να μπει στο εσωτερικό θα έπρεπε να πηδήξει με το δεξί πόδι ένα στολισμένο με κρόσσια και φούντες «προσκέφαλο» που είχε τοποθετηθεί στη «λιάσα» (πόρτα), να φυλήσει το χέρι του πεθερού και της πεθεράς, να μοιράσει σε όλους τους καλεσμένους την κουλούρα αλλά και να δώσει «μάχη» με τον γαμπρό για να τον βρέξει με το «άκριτο νερό». Μετά απ’ όλα αυτά ακολουθούσε το τρικούβερτο γλέντι με τα γαμήλια τραγούδια του Τσάμικου Γάμου…
Η ιστορία του τοπικού φολκλόρ διατηρεί, ευτυχώς αναλλοίωτο από το χρόνο και την εξέλιξη, τούτο το έθιμο που – όπως ανέφερα – με τη βοήθεια τόσο των συγγραφικών αναφορών όσο και το μεράκι και την επιμονή κάποιων ανθρώπων να το θυμούνται και να το αναβιώνουν κατά καιρούς, κρατάει ζωντανή την αρχέγονη πολιτιστική παράδοση του τόπου μας…
ΚΟΣΜΑΣ ΖΑΦΕΙΡΗΣ
του κ. Π. ΜΠΕΜΠΗ
ΝΕΑ των ΦΙΛΙΑΤΩΝ 
Written
on 18/12/2017