ΝΕΑ των ΦΙΛΙΑΤΩΝ

Υποδούλωση και κατοχή: Η άνοιξη δεν άργησε να έρθει, αλλά μια άνοιξη που δεν έφερε μόνο λουλούδια, αλλά και καταστροφή. Την 6^η Απριλίου οι Γερμανοί εισέβαλαν στην Ελλάδα. Διαταγή οπισθοχώρησης στο μέτωπο της Αλβανίας στις 12 Απριλίου.   Μια νέα οικογενειακή περιπέτεια αρχίζει για μας, παίρνουμε ξανά το δρόμο της προσφυγιάς, 18 Απριλίου, Μεγάλη Παρασκευή φθάνουμε στην Πάργα και μετά από περιπέτειες στην Πάτρα, όπου καθίσαμε όλη την περίοδο της κατοχής.

    Κατοχή ιταλό- γερμανική  και μουσουλμανική

  Με την υποχώρησή τους οι ιταλοί το Νοέμβρη του ‘40, πήραν μαζί όμηρους από το Φιλιάτι τους: Αχιλλέα Γούλα, Μιλτιάδη Φραγκίσκο, Αθανάσιο Κέκα- γιατρό, Πέτρο Κωτσίδα, Αλέξανδρο Κομιανό- κερκυραίο δάσκαλο. Από το Φοινίκι πήραν τους: Κώστα Στράτη, Θωμά Θεολογή, Βασίλη Τσότση, Δημοσθένη Θεολογή, Δονάτο Βουτσή και άλλους από άλλα χωριά.

   Με το που έφυγαν οι ιταλοί οι αρχές των Φιλιατών εξόρισαν το Δεκέμβρη του ‘40, όλους τους άρρενες μουσουλμάνους πάνω από 18 χρονών. Όμως δεν έλαβαν μέτρα και πολλοί ασυνείδητοι χριστιανοί οργίασαν σε βάρος των ανυπεράσπιστων γυναικόπαιδων των μουσουλμάνων- όπως γράφουν οι Μουσελίμης, Ζιάγκος, Σάρρας.

   Τον Απρίλη του 1941 η γερμανική επέμβαση, η ήττα και η συνθηκολόγηση της Ελλάδας, έφεραν πάλι τους Ιταλούς ως κατακτητές. Μαζί τους και οι μουσουλμάνοι Τσάμηδες οι οποίοι είχαν εξοριστεί ή είχαν φύγει γι άλλους λόγους μετά το 1913. Στο Φιλιάτι εγκαταστάθηκε η ιταλική κατοχική διοίκηση της περιοχής, και επίταξαν: Το οικοτροφείο- χρησιμοποιήθηκε ως νοσοκομείο,  το Α΄ δημοτικό σχολείο- ως διοικητήριο, εκεί και η τζανταρμαρία των μουσουλμάνων. Επιτάχτηκαν επίσης το σπίτι των Κοτσωναίων, το καφενείο ΝΕΟΝ, σπίτια του Γιώρη Σιούτη, το κτίριο της ΕΟΝ τότε, μετά της νεολαίας των Τσάμηδων, μετά Γυμνάσιο, τώρα το ΟΤΕ.

Επίσης την ηλεκτρική των αδελφών Αγγελόπουλων, το φούρνο του Γιώρη Μαντζιάρα κ.α. Έδιωξαν την χωροφυλακή, αλλά λειτουργούσε το δημόσιο ταμείο, σε οίκημα στο χάνι Μικρούλη, εργάζονταν ο Βασίλη Μικρούλης κι ο φοινικιώτης Ηλίας Πέτρου.

 Αργότερα, τον Ιούλιο του 1943 που διώχτηκαν οι Ιταλοί από τους Γερμανούς αυτοί επιτάξανε και το ξενοδοχείο- καφενείο Σόρογκα, για τις ανάγκες των αξιωματικών. Επίσης η κομαντατούρα (διοίκηση) στεγάστηκε στο σπίτι του Αργύρη Κότη- πίσω από του Διονύση Κώτση. Από εκεί έκανε κουμάντο ο Αλφρέδο – φρούραρχος Φιλιατών. Στο μπουντρούμι του σπιτιού αυτού πέρασαν δύσκολα πολλοί πατριώτες. 

   Ενώ οι Ιταλοί οργάνωναν την παραμονή τους στο τόπο, οι μουσουλμάνοι Τσάμηδες οργάνωναν τα επιτελικά τους σχέδια για προσάρτηση της Θεσπρωτίας στην Αλβανία.

Γι’ αυτό το σκοπό διόρισαν ύπατο αρμοστή Θεσπρωτίας, τον Μαζάρ Ντίνο, με δεξί χέρι τον αδελφό του Νουρή και τον ανιψιό τους Ρετζέπ Ντίνο. Η καταγωγή των Ντιναίων ήταν από τη Λιόψη. Λόγω της βοήθειας που προσέφεραν στον Αλή Πασά έγιναν κάτοχοι τεράστιας περιουσίας στην περιοχή Λούρου – Πρεβέζης αλλά και στο Φανάρι. Όλη η οικογένεια ήταν όνειδος για την περιοχή, ακόμη και για τη συμμετοχή τους στην πολιορκία του Μεσολογγίου. Ξεχώρισε ο Αλή Ντίνο Μπέης, ένας κοσμοπολίτης, αξιόλογος σκιτσογράφος και εκλεγμένος βουλευτής Πρεβέζης.

Για το Φιλιάτι αναφέρουν ως αρχηγό των μουσουλμάνων φασιστών τον Χατζή Σέϊκο και βασικό στέλεχος τον Σκεντέρ Τσάμη, από το Μαλούνι. Από τις πρώτες κινήσεις τους ήταν το κάψιμο του τυπογραφείου της ¨ΘΕΣΠΡΩΤΙΑΣ¨ του Γιώργου Βουγίδη. Το Μάη του ‘41 επέστρεψαν και οι μουσουλμάνοι από την εξορία και πικραμένοι από τις απρέπειες των Ελλήνων, ενώθηκαν καλύτερα με τους Ιταλούς που δεν μπορούσαν να χωνέψουν τον εξευτελισμό τους στον πόλεμο.

   Τα πρώτα θύματά του θυμού τους είναι στο τέλος του ‘41, στο Λαδοχώρι, Γκραικοχώρι, Κουσοβίτσα. Το Φλεβάρη του ‘42 σκότωσαν τον διευθυντή της Νομαρχίας Βασιλάκο, λέγεται πως ήταν η συμμορία Νταλιάνη. Η ανοχή των Ιταλών φασιστών γίνεται συνενοχή και βοηθάει τα σχέδια των μουσουλμάνων. Τον Ιούλιο ‘42 ίδρυσαν εν ονόματι του Ντούτσε στρατιωτικοπολιτική οργάνωση με την επωνυμία KSILA (Αλβανικό Σύστημα Πολιτικής Διοίκησης), που λειτούργησε ως τον Αύγουστο του ‘44. Για κεφαλές του KSILA αναφέρουν τους: Νουρί και Μαζάρ Ντίνο, Μαχμούτ Μάλε, από το Γκραικοχώρι, Μπίτο Τάχο, από τον Παραπόταμο, Χάμσο Ρετζέπ από τη Μακρυχώρα, Ραμαντάν Σούλιο από το Καλπάκι, Μουλά Εμίν από τη Λάκκα Ηγουμενίτσας, Μουσταφά Χαλίλ Γκέρα από το Βραχωνά, Αντέμ Μούχο από το Γκραικοχώρι, Μουλά Νταμίν από τη Λάκκα, Ιζέτ και Τζέλιο Σκέντο από τη Φασκομηλιά, Χαμίτ και Φερχάτ Μουχαμέτ από τη Μαζαρακιά, Ίσδρα Αχμέτ Ταϊφ από το Γκραικοχώρι, Ζούμπο Μούχο από το Γκραικοχώρι, Νταμίν και Ναζίφ Βεισέλ από τον  Παραπόταμο. Η KSILA άρχισε να παίρνει κτήματα των χριστιανών και να τα δίνει στους μουσουλμάνους. Ταυτόχρονα ιδρύθηκε η τζανταρμαρία (αλβανική χωροφυλακή).  Στο περιβραχιόνιο των επίστρατων μουσουλμάνων  της τζανταρμαρία ήταν γραμμένη η λέξη «ΤΣΑΜ».

     Μολονότι μια μερίδα μουσουλμάνων βοηθούσε τους χριστιανούς, ήταν αδύνατο  να συγκρατήσουν κάποιους θερμοκέφαλους. Έτσι είχαμε και στους Φιλιάτες τα πρώτα θύματα. Στις 1/2/42 σκότωσαν τον Γρηγόρη Μακρή, τον Κώστα Λιανό, τον Ζμπήτα και τον Νικόλα Σελίμη- που επέστρεφε από το Καλπάκι με αλέσματα από το μύλο του Σέρι. Σκότωσαν επίσης και κάποιον της εβραϊκής παροικίας των Φιλιατών.