ΝΕΑ των ΦΙΛΙΑΤΩΝ

ΑΝΑΡΤΗΣΕ:Τώνια Παπαδάκη έγραψε η Ἀθηναΐϛ Ξούθου

Ένα τεράστιο κεφάλαιο της ελληνικής μυθολογίας είναι αφιερωμένο στις «ερωτικές περιπέτειες» του Δία. Αυτές προκάλεσαν κάποια στιγμή την κριτική των φιλοσόφων της αρχαιότητας, αλλά κυρίως την άγρια πολεμική των χριστιανών θεολόγων λέγοντας πως είναι ανόητα παραμύθια και μάλιστα ακατάλληλα από ηθική άποψη. Σήμερα δεν είναι επίσης λίγοι εκείνοι που λόγω άγνοιας αποδίδουν στον Δία σαχλούς χαρακτηρισμούς, ακόμη και εκείνον του «βιαστή».

Το «ερωτικό κεφάλαιο» του Δία δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να το κρίνουμε με τους όρους της εκάστοτε δικής μας άποψης περί ηθικής. Οι αφηγήσεις για τους έρωτες του Δία δεν είναι σεξουαλικά παιχνίδια και απιστίες ενός πολυγαμικού θεού που δε μπορεί να συγκρατήσει τις ορμές του.

Η εξήγηση που η μυθολογία έπλασε τον Δία να έχει αρκετές συντρόφους ανάγεται στα χρόνια της γεωμετρικής και αρχαϊκής εποχής, όταν ο άρχοντας κάθε περιοχής ήθελε να διηγείται ότι έχει θεϊκή καταγωγή και να καμαρώνει πως είναι απόγονος του μέγιστου των θεών, του «πατέρα θεών και ανθρώπων».

Οι ποιητές από την άλλη ασφαλώς έπαιρναν την αφορμή από αυτές τις αφηγήσεις και επινοούσαν διάφορες ιστορίες για τα «ερωτικά πάθη» του Δία.

Δεν φαντάζονταν, ούτε τους έμελλε ούτε είχε τότε στο μυαλό του ο κάθε ένας από αυτούς τους κατά τόπους άρχοντες και τους ποιητές ότι αυτό κάποτε μελλοντικά θα «εξέθετε» τον Δία στα μάτια των μεταγενέστερων ως «μεγάλο γυναικοκατακτητή», άπιστο σύζυγο, κλπ.

Οι έρωτες του Δία έχουν κυρίως σκοπό να τον συνδέσουν ως κορυφαίο θεό της επίσημης λατρείας των αρχαίων Ελλήνων, αφενός με τις κυριότερες φυσικές δυνάμεις και τις συνιστώσες της κοινωνικής ζωής, και αφετέρου με τις ιστορικές προελεύσεις των ελληνικών φυλών και τις παραδόσεις τους.

Ο ζήλος με τον οποίο παρουσιάζεται ο Δίας να έχει μια τόσο «πλούσια ερωτική δραστηριότητα» έχει περαιτέρω να κάνει με την ιδιότητά του ως θεού της βροχής και της γονιμοποίησης της γης και ανάγεται στο πρότυπο του «ιερού γάμου» μεταξύ του Ουρανού και της Γης.

Δεν είναι οι έρωτες του Δία αποτέλεσμα σεξουαλικής βουλιμίας, ούτε ήταν αυτοσκοπός το σεξ και η κατάκτηση μιας γυναίκας, αλλά ήταν το αναγκαίο μέσο για να δικαιολογηθεί η γέννηση τόσων πολλών θεών και ηρώων.

Και όπως προαναφέραμε οι ποιητές θέλοντας να ευχαριστούν το λαϊκό κοινό της εποχής αφηγούνταν τις ιστορίες τους με διάφορες χαριτωμένες και άλλοτε εξαιρετικά υπερβολικές λεπτομέρειες για την εκάστοτε περίπτωση.

Οι πολλές σχέσεις του Δία με διάφορες θεότητες εκφράζουν σχήματα κοσμογονικά/θεογονικά/ανθρωπογονικά και σχέσεις με ανθρώπινους θεσμούς και τομείς, όπως π.χ.:

Ζευς – Χθονίη – Πέπλος => Ουρανός – Γη – Κόσμος

Ζευς + Λητώ => Απόλλων, Άρτεμις => Αιθήρ, Νύξ => Ήλιος, Σελήνη

Ζευς + Αλκμήνη => Ηρακλής => Ουρανός + Γη : Ήλιος

Ζεύς + Δήμητρα (Μητέρα Γη) => Περσεφόνη = Ουρανός + Γη => Βλάστηση

Ζεύς + Ήρα => Άρης, Ήφαιστος => Άντρας – Ειλείθυια | ‘Ηβη = Γυναίκα (Γονιμότητα – Νεότητα)

Ζεύς + Μήτις => Αθηνά => Νους, Σοφία, Επιστήμη, Τέχνη

Ζεύς + Θέμις => Μοίρες, Ώρες => Νόμοι, Εποχές

Κλπ…

Από τις αναφορές στην ελληνική παράδοση έχουμε τις παρακάτω ενώσεις του Διός με θεότητες και θνητές με την εξής σημασία τους:

Α. Ο Ζευς γενάρχης σε θεογονικό επίπεδο

1) Δυνάμεις της γης, της βλάστησης, της καρποφορίας, της αναπαραγωγής, της γονικότητας, και του κύκλου της ζωής γενικά:

Δίας + Διώνη => Αφροδίτη

Δίας + Δήμητρα => Περσεφόνη

Δίας + Ήρα => Άρης, Ήβη, Ειλείθυια, Ήφαιστος

Δίας + Μαία => Ερμής

Δίας + Σεμέλη => Διόνυσος

Δίας + Σελήνη => Έρση

Δίας + Ιώ => Έπαφος

Δίας + Ηλέκτρα => Αρμονία

Δίας + Ιφιάνασσα => Ενδυμίων

Δίας + Αίγα (Θύμβρις) => Πάνας

Δίας + Ελάρα => Τιτυός

Δίας + Εκάτη (ή Κάρμη) => Βριτόμαρτις

2) Φυσικοί και ηθικοί νόμοι, πνευματικές ορμές, μετεωρολογικά φαινόμενα, ημερολογιακή οργάνωση και οργάνωση του κοινωνικού βίου, τέχνες)

Δίας + Μήτις => Αθηνά

Δίας + Λητώ => Απόλλων, Άρτεμις

Δίας + Αστερία => Εκάτη

Δίας + Θέμις => Μοίρες (Κλωθώ, Λάχεσις, Άτροπος) + Ώρες (Ευνομία, Δίκη, Ειρήνη)

Δίας + Ευρυνόμη => Χάριτες (Αγλαΐα, Ευφροσύνη, Θαλία)

Δίας + Μνημοσύνη => Μούσες (Κλειώ, Ευτέρπη, Θάλεια, Μελπομένη, Τερψιχόρη, Ερατώ, Πολύμνια, Ουρανία, Καλλιόπη)

Β. Ο Ζευς γενάρχης σε ανθρωπογονικό επίπεδο

Δίας + Πανδώρα => Γραικός (Γραικοί)

Δίας + Πύρρα => Έλληνας (Έλληνες)

Δίας + Φθία => Αχαιός (Αχαιοί)

Δίας + Ευρυμέδουσα => Μυρμιδών (Μυρμιδόνες)

Δίας + Θυία => Μάγνης (Μάγνητες), Μακεδόνας (Μακεδόνες)

Δίας + Θράκη => Βιθυνός

Δίας + Ηλέκτρα => Δάρδανος

Δίας + Ευρώπη => Μίνωας, Ραδάμανθυς

Δίας + Λαοδάμεια => Σαρπηδών (Λύκιοι)

Δίας + Κρήτη => Καρ (Κάρες)

Δίας + Ίδα => Κουρήτες, Κρης (Κρήτες)

Δίας + Αλκμήνη => Ηρακλής => Ηρακλείδες

Δίας + Νιόβη => Άργος (Αργείοι)

Δίας + Δανάη => Περσέας

Δίας + Σελήνη => Νεμέα (Νεμεάτες)

Δίας + Ταϋγέτη => Λακεδαίμων (Λακεδαιμόνιοι)

Δίας + Λήδα => Ελένη, Διόσκουροι (Κάστωρ, Πολυδεύκης)

Δίας + Καλλιστώ => Αρκάς (Αρκάδες)

Δίας + Σιθνίς => Μέγαρος (Μεγαρείς)

Δίας + Ιοδάμα => Θήβη (Θηβαίοι)

Δίας + Ασωπός => Βοιωτοί

Δίας + Αντιόπη => Αμφίων, Ζήθος

Δίας + Μαίρα => Λοκρός (Λοκροί)

Δίας + Ιοκάστη => Τροφώνιος

Δίας + Ισονόη => Ορχομενός (Ορχομένιοι)

Δίας + Αίγινα => Αιακός (Αιγινήτες)

———–

Εικόνα: Ο Δίας ερωτοτροπεί με μια νύμφη, πιθανώς την Αίγινα.

Ερυθρόμορφη υδρία, περίπου 490 π.κ.χ.

Παρίσι, Bibliothèque Nationale

Βιβλιογραφία: Ελληνική Μυθολογία, Εκδοτική Αθηνών

———–

Οι αναφορές της μυθολογίας σε καμία περίπτωση δεν επηρεάζουν την χθόνια υπόσταση και την γενικότερη σοβαρή θέση του Διός στην άσκηση της λατρείας του από τους αρχαίους Έλληνες στην λαϊκή θρησκεία. Πρέπει να έχουμε πάντα κατά νου ότι είναι άλλο πράγμα η μυθολογία και άλλο η λατρεία. Πρέπει επομένως να διαχωρίζουμε τον Δία της μυθολογίας από τον Δία της επίσημης θρησκείας στην οποία ήταν μια θεότητα φοβερή, αυστηρή και σεβάσμια.

©Ἀθηναΐϛ Ξούθου