Archive for Μαρτίου, 2025
1946 (31η Μαρτίου): Εθνικές Εκλογές με Απλή Αναλογική και Πολυκομματική Βουλή
του Γιώργου Μαστορίδη
Σταθμός, ορόσημο, στη σύγχρονη Ελληνική Ιστορία–Αφετηρία της τρίτης περιόδου του εμφυλίου – Πολυκομματική Βουλή με 354 Βουλευτές και χρονική διάρκεια τετραετίας (5η Μαρτίου 1950)
Οι πληροφορίες για τη δεκαετία του ’40 από τα νέα ιστορικά αρχεία, τα οποία εμφανίζονται στη δημοσιότητα, καθιστούν δυνατή την ακριβέστερη και σφαιρικότερη προσέγγιση προβληματικών ζητημάτων. Πολύ σοβαρό αντικείμενο ιστορικής μελέτης αποτελεί η αποχή του Κ.Κ.τον Μάρτιο του 1946 από τις πρώτες μεταπολεμικές κοινοβουλευτικές εκλογές στην Ελλάδα. Ειδικότερα, επικρατεί έντονος προβληματισμός για την επίδραση που άσκησε στην απόφαση αυτή η ηγετική μορφή του Νίκου Ζαχαριάδη.
Η διερεύνηση της ηγετικής στρατηγικής και τακτικής του Ζαχαριάδη αφορά επίσης και το γενικότερο ιστορικό πρόβλημα για τη μετάλλαξη της αντιφασιστικής διάστασης του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμουστη σύγκρουση ανάμεσα στην καπιταλιστική Δύση και την κομμουνιστική Ανατολή, δηλαδή τον Ψυχρό Πόλεμο. Η σταδιακή μεταβολή αυτού του διεθνούς σκηνικού συντελέστηκε στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια του εμφυλίου. Πραγματικά, στον εξαετή ελληνικό εμφύλιο του 1943-49 η στρατιωτική σύγκρουση ήταν τοπική αλλά το πολεμικό «παιγνίδι» παγκόσμιο ανάμεσα σε δύο υπερδυνάμεις. Η ελληνική κοινωνία και πολιτεία βρέθηκαν στη δίνη ενός παγκόσμιου ιδεολογικού, οικονομικού, γεωπολιτικού και στρατιωτικού ανταγωνισμού· αντί να προσπαθήσει ενωμένη ν’ αντιμετωπίσει την τρικυμία που προκαλούσαν τα δύο συγκρουόμενα ιδεολογικά ρεύματα παρασύρθηκε από αυτά, διχασμένη πολωτικά σεδύο ακραίες και εχθρικές παρατάξεις· εθνομηδενιστική εναντίον εθνικιστικής, αντικομμουνιστικήεναντίον αντικαπιταλιστικής.
Στη διαμόρφωση αυτού του διχασμού καθοριστική υπήρξε η συμβολή του «ζαχαριαδισμού», όπως τον περιγράφει ο Βασίλης Νεφελούδης: «Στις συνθήκες του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου, όταν οι λαοί έκαναν αγώνα ζωής και θανάτου, για να ματαιώσουν την υποδούλωσή τους στον Χίτλερ και τον Μουσολίνι και ο ελληνικός λαός έχυνε ποταμούς αίματος, για να αποτινάξει το χιτλερικό ζυγό, ο «σοφός» αρχηγός του ΚΚΕ στο στρατόπεδο του Νταχάου έκανε φιλοχιτλερική προπαγάνδα, καμουφλαρισμένη πίσω από τη «θεωρητική» φόρμουλα της αντίθεσης του στο βρετανικό ιμπεριαλισμό. Η χιτλερική Γκεστάπο και τα Ες Ες, που βέβαια είχαν απλωμένα τα πλοκάμια τους και μέσα στο Νταχάου, σίγουρα μάθαιναν την αντιβρετανική, στην ουσία της φιλογερμανική, προπαγάνδα του Ζαχαριάδη. Δεν είχαν, συνεπώς, κανένα λόγο να είναι δυσαρεστημένοι μαζί του. Τον άφηναν ανενόχλητο να κάνει την αντιβρετανική προπαγάνδα του» (Βασίλης Α. Νεφελούδης, Ντοκουμέντο, Το σταλινικό φαινόμενο στην Ελλάδα, Ζαχαριάδης και Ζαχαριαδισμός, ΕΚΔΟΣΕΙΣΔΕΛΦΙΝΙ, 1993).
Ο ζαχαριαδισμός, η αποχή και η ένοπλη επίθεση στο Λιτόχωρο Πιερίας
Σύμφωνα με τον Βασίλη Νεφελούδη η αντίληψη για το αλάθητο της ηγεσίας και κυρίως του αρχηγού, η προσωπολατρεία, αρχίζουν να καλλιεργούνται συστηματικά στο ελληνικό κομμουνιστικό κόμμα από το 1934. Πολλές μαρτυρίες επίσης επιβεβαιώνουν ότι η διάρθρωση και λειτουργία του ΚΚΕ υπάκουε πιστά στις θεμελιώδεις αρχές του σταλινισμού, ήταν δηλαδή ένα δορυφορικό κομμουνιστικό κόμμα «σάρκα εκ της σαρκός» του ΚΚΣΕ. Ο Ζαχαριάδης παρουσιαζόταν ως μια ελληνική εκδοχή του Ιωσήφ Στάλιν και η προσωπολατρεία προς αυτόν ήταν αυτονόητη και επιβεβλημένη.
Ο Ζαχαριάδης λοιπόν είναι πολλαπλά ο μοιραίος πολιτικός ηγέτης, ο οποίος ενσαρκώνει με τον πιο ανάγλυφο τρόπο την εμφυλιοπολεμική επιλογή της αποχής, γιατί προπαγάνδιζε επίμονα την άποψη πως ο κύριος εχθρός των λαών και του σοσιαλισμού δεν είναι ο χιτλερισμός και ο φασισμός, αλλά ο αγγλικός καπιταλισμός. Αυτή ηιδεολογική αντίληψη φαίνεται ότι οδήγησε τελικά την ηγεσία του Κ.Κ. στην στρατηγική επιλογή για τον «ένοπλο ταξικό πόλεμο»,την ένοπλη σύγκρουση, με σκοπό τη βίαιη κατάληψη και μονοπώληση της εξουσίας. Η απόφαση πάρθηκε στην 2η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ (12- 15 Φεβ 1946). Η έναρξη στις 12 Φεβρουαρίου με τη συμπλήρωση ενός έτους από την υπογραφή της Συμφωνίας της Βάρκιζας ( 12 Φεβ, 1945) ήταν συμβολική· υποδήλωνε την αλλαγή της στάσης της ηγεσίας του ΚΚ απέναντι στους όρους, τις δεσμεύσεις και τις υποχρεώσεις που είχε αναλάβει.
Το πρωί της 31ης Μαρτίου 1946 οι Έλληνες ψηφοφόροι πηγαίνουν στις κάλπες με το άγγελμα ότι τα ξημερώματα ένα ανταρτικό άγημα υπό τον Καπετάν Μπαρούτα επιτέθηκε στο αστυνομικό τμήμα του Λιτόχωρου, στους πρόποδες του Ολύμπου. Κατά τη συμπλοκή σκοτώθηκαν εννέα χωροφύλακες,δύο λοχίες και ένας στρατιώτης που συμμετείχαν στη φρουρά των εκλογικών τμημάτων, καθώς και η καθαρίστρια του σταθμού. Η εντολή είχε δοθεί από τον Ζαχαριάδη στον Μάρκο Βαφειάδη και τον καπετάν Γιώργη Κικίτσα, όταν ο Γενικός Γραμματέας στις 21 Μαρτίου πηγαίνοντας στην Πράγα πέρασε από τη Θεσσαλονίκη. Σε άρθρο του μάλιστα στον Ριζοσπάστη εξήρε την επίθεση και υπογραμμίζοντας τον προειδοποιητικό της χαρακτήρα τόνιζε ενδεικτικά ότι «θα γεμίσουν τα βουνά Μπαρουτάδες». Και ο Μάρκος Βαφειάδης, ο οποίος οργάνωσε την επίθεση, μιλάει καθαρά για μποϊκοτάζ των εκλογών (https://www.mainlynews.gr › politiki › arheia-tis-essd-i).Ο στρατηγός Θρασύβουλος Τσακαλώτος έγραψε ότι «τη νύκτα της 30 – 31 Μαρτίου του 1946 κάτω από τας σφαίρας των επαναστατών εις το Λιτόχωρον ήρχισεν η μάχη του έθνους».
Η απόφαση για την αποχή από τις εκλογές και την ένοπλη σύγκρουση με τεράστιες συνέπειες, ακόμα και με τον κίνδυνο διαμελισμού της χώρας σε λαϊκές δημοκρατίες (Μακεδονίας και Τσαμουριάς),αποτελεί θέμα συζήτησης για πολλές δεκαετίες. Πάντως, τον Οκτώβριο του 1950 η ηγεσία του ΚΚ αναγνώρισε ότι η επιλογή της αποχής αποτέλεσε «σεχταριστικό οπορτουνιστικό λάθος», το οποίο όμως χαρακτήρισε ως «λάθος τακτικής». Λίγα χρόνια αργότερα, το 1956, μετά και την καθαίρεση του Ν. Ζαχαριάδη η αποχή θεωρήθηκε σε λάθος κατεύθυνση με βαρύτατες συνέπειες. Υπό φυσιολογικές συνθήκες, χωρίς τον «ταξικό ένοπολο πόλεμο», οι εκλογές του 1946 θα εξασφάλιζαν πολιτική ενότητα και σταθερότητα στη χώρα, ώστε η χώρα να διεκδικήσει πλήρως τα δίκαιά της απέναντι στους ναζιστές κατακτητές.
Ασφαλώς, τα ιστορικά πρόσωπα και γεγονότα πρέπει να προσεγγίζονται με διαρκή αναζήτηση της αλήθειας για την ιστορική πραγματικότητα του παρελθόντος· «υπό το φως του παρόντος» αλλά σε στενή σχέση με το συνολικό πνεύμα της εποχής, ώστε με ιστορική αυτογνωσία η ελληνική κοινωνία να προχωρά σταθερά μερικά βήματα μπροστά.
Πολυκομματική Βουλή τετραετίας με 354 Βουλευτές
Οι εκλογές πραγματοποιήθηκαν χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα, με αναλογικό εκλογικό σύστημα. Τη πλειοψηφία κέρδισε η «Ηνωμένη Παράταξις Εθνικοφρόνων» με κύριο κορμό το Λαϊκό Κόμμα και υπό την ηγεσία των Κων/νου Τσαλδάρη και Στυλιανού Γονατά με ποσοστό 55,1% και 205 έδρες. Οι δύο κεντρώοι σχηματισμού, «Εθνική Πολιτική Ένωσις» και «Κόμμα των Φιλελευθέρων», συγκέντρωσαν συνολικά ποσοστό 34,67% (η Εθνική Πολιτική Ένωσις υπό τους Σοφοκλή Βενιζέλο, Γεώργιο Παπανδρέου και Παναγιώτη Κανελλόπουλο έλαβε 19,3 % και 68 έδρες, το Κόμμα Φιλελευθέρων υπό τον Θεμιστοκλή Σοφούλη 14,4% και 48 έδρες), το Εθνικό Κόμμα Ελλάδος υπό τον Ναπολέοντα Ζέρβα 6% και 23 έδρες και μικρότερα κόμματα 10 έδρες. Όσον αφορά στο ποσοστό της αποχής, που πρέπει να θεωρείται «πολιτική», οι απόψεις διίστανται.Οι ειδικοί της Συμμαχικής Αποστολής που επέβλεπε τις εκλογές υπολόγισαν ότι η κομματική αποχή δεν ήταν στην πραγματικότητα μεγαλύτερη από 15%. Με βάση αυτό το ποσοστό το ΚΚΕ θα είχε εκλέξει περίπου ογδόντα Βουλευτές.
Συνολικά η νέα βουλή αποτελούνταν από 354 μέλη και ευνοούσε τον προσανατολισμό της Ελλάδας προς τη βρετανική και αμερικανική πολιτική. Μέχρι τις επόμενες εκλογές της 5ης Μαρτίου 1950, κατά τη διάρκεια και μετά το τέλος του Εμφυλίου, στήριξε δέκα κυβερνήσεις και πέντε πρωθυπουργούς (Παναγιώτης Πουλίτσας, Κωνσταντίνος Τσαλδάρης, Δημήτριος Μάξιμος, Θεμιστοκλής Σοφούλης και Αλέξανδρος Διομήδης). Συμμετείχαν ενεργά ως βουλευτές και πολιτικοί, οι οποίοι αργότερα έπαιξαν πρωταγωνιστικό ρόλο στις κατοπινές εξελίξεις και έφθασαν μέχρι το αξίωμα του πρωθυπουργού. Πρόκειται για τον Γεώργιο Παπανδρέου (Δημοκρατικό Σοσιαλιστικό Κόμμα), τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο (Εθνικό Ενωτικό Κόμμα) και τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη (Κόμμα Βενιζελικών Φιλελευθέρων).
Η κοινή εμπειρία καταδεικνύει ότι η Ιστορία δεν περιλαμβάνει μόνο την πολεμική βία, τα στρατιωτικά γεγονότα, όπως πρεσβεύουν διάφορες θεωρίες και ιδεολογίες ολοκληρωτισμού, αλλά αγκαλιάζει κάθε πτυχή της ανθρώπινης ζωής, τόσο του πολιτικού λόγου όσο και του κοινωνικού διαλόγου· τίποτε το ανθρώπινο δεν μπορεί να αποκλειστεί από αυτήν. Η μελέτη και αξιολόγηση της σημασίας των βουλευτικών εκλογών της 31ης Μαρτίου 1946 ως ιστορικού κοινοβουλευτικού γεγονότος συμβάλλει στην ιστορική μνήμη, την εθνική αυτογνωσία και τη δημοκρατική συνείδηση.
30 Μαρτίου 2025
ΝΕΑ των ΦΙΛΙΑΤΩΝ 
Written
on 31/03/2025