ΝΕΑ των ΦΙΛΙΑΤΩΝ

Σύγχρονη Πολιτική Ιστορία χωρίς κομματική μυθολογία – Τρεις περίοδοι αιματηρής, ιδεολογικής, πολιτικής, στρατιωτική σύγκρουσης–Ζαχαριαδισμός και σταλινισμός

Γιώργος Μαστορίδης

Στη σημερινή εποχήοι μελετητές του εμφυλίου πολέμου προέρχονται τόσο από τον χώρο της Ιστορίας όσο και από αυτόν της Πολιτικής επιστήμης και άλλων πεδίων των κοινωνικών επιστημών. Χρησιμοποιούν πλειάδα αρχειακών πηγών από την Ελλάδα αλλά και από το εξωτερικό, όπως και εργαλεία σαν τη στατιστική ανάλυση. Ταυτόχρονα αξιοποιούν επιστημονικά την σύγχρονη τεχνολογία του Διαδικτύου με ηλεκτρονική πρόσβαση σε μεγάλο αριθμό Βιβλιοθηκών.

Οι πρόσφατες έρευνες «υπό το φως του παρόντος» συνέβαλαν στην υπέρβαση των ασπρόμαυρων προσεγγίσεων της δεκαετίας του ’40 και αντικαθιστούν το απλουστευτικό δίδυμο «πατριώτες και προδότες» με μια πιο σύνθετη αντίληψη του παρελθόντος.Εμπλουτίστηκαν με νέες προσεγγίσεις και ερμηνείεςγια τα αντικειμενικά ιστορικά γεγονότα. Οι απαντήσεις στις απορίες και τα ερωτήματα των ερευνητών διαφοροποιούνται με την πάροδο του χρόνου, τα ιστορικά γεγονότα όμως παραμένουν σταθερά στην ιστορική μνήμη. Τα ιστορικά συμβάντα δεν αλλάζουν, είναι σκληρά σαν πέτρες, επομένως δεν είναι εύκολη η παραχάραξη του σκληρού πυρήνα,  της «ραχοκοκαλιάς», της  Ιστορίας.

Ο ελληνικός εμφύλιος πόλεμος από το 1943 έως το 1949 ήταν αναγκαίος και αναπόφευκτος; Είχε  μόνο εσωτερικές ή και ευρωπαϊκές διαστάσεις; Ποια είναι η σχέση της κομματικής μυθολογίας με τα πραγματικά ιστορικά γεγονότα; Ποιος ήταν ο ρόλος της πολιτικής ηγεσίας και ειδικά του Νίκου Ζαχαριάδη; Για τις απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα διαφωτίζουν ολιστικά και αντικειμενικά δύο ιστορικά βιβλία: Το βιβλίο του AndreGerolymatos, «ΕΜΦΥΛΙΟΣ, ΕΛΛΑΔΑ1943-1949, ΕΝΑΣ ΔΙΕΘΝΗΣ ΠΟΛΕΜΟΣ» (ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΙΟΠΤΡΑ 2018) και το βιβλίο του Βασίλη Α. Νεφελούδη, «Ντοκουμέντο: το σταλινικό φαινόμενο στην Ελλάδα: Ζαχαριάδης και ζαχαριαδισμός: ο μύθος και η αλήθεια» (Εκδόσεις ΔΕΛΦΙΝΙ 1993).

1. Η διεθνής διάσταση στις τρεις χρονικές περιόδους του εμφυλίου

Ο εμφύλιος πόλεμος στην Ελλάδα ήταν ιδεολογική, πολιτική και στρατιωτική σύγκρουση ανάμεσα σε δύο εχθρικά πολιτικά στρατόπεδα: από τη μια, η «αστική ή φιλελεύθερη ή εθνικιστική» παράταξη και από την άλλη η «διεθνιστική ή εθνομηδενιστική ή κομμουνιστική» ιδεολογία. Η πρώτη επεδίωκε τη συνέχιση της σύνδεσης της Ελλάδας με τη Δύση, ενώ η δεύτερη την προσκόλλησή της στο σοβιετικό άρμαμε την εγκατάσταση κομμουνιστικού καθεστώτος.

Ο Ανδρέας Γερολυμάτος εξετάζει τη διεθνή διάσταση του εμφυλίου, δηλαδή τον ρόλο που διαδραμάτισαν κυρίως η Βρετανία, η ΕΣΣΔ, οι ΗΠΑ και τα όμορα της Ελλάδας κομμουνιστικά κράτη, τα οποία προσάρμοζαν την πολιτική και τους στόχους ανάλογα με τις εξελίξεις τόσο στο διεθνές πεδίο όσο και στο ελληνικό εσωτερικό μέτωπο. Στη σελ. 16 του βιβλίουπαραθέτει έναν αποκαλυπτικό χάρτη για την οργανωμένη υλικοτεχνική υποστήριξη του στρατού των κομμουνιστών με Στρατόπεδα Εκπαίδευσης, Σταθμούς ανεφοδιασμού, Σταθμούς Πρώτων Βοηθειών, Νοσοκομεία, στις γειτονικές Χώρες (Αλβανία, Γιουγκοσλαβία, Βουλγαρία).

Η ολιστική ερευνητική προσέγγισητου εμφυλίου διακρίνει τρεις χρονικές περιόδους με αιματηρές συγκρούσεις:κατοχική (1943-1944), πολιτική-μετακατοχική (1945-1946) καιστρατιωτική (1946-1949).

Η πρώτη αφορά τη μελέτη της Κατοχής και επισημαίνει σημαντικές διαστάσεις και πτυχές.  Η συστηματική μελέτη της εμπόλεμης βίας ρίχνει φως σ’ ένα σκληρό εμφύλιο μεταξύ των αντιστασιακών οργανώσεων παρά την Τριπλή Κατοχή (Γερμανία, Ιταλία, Βουλγαρία).Με κριτήριο μάλιστα το ποσοστό των αμάχων επί του συνόλου των θυμάτων του εμφυλίου, ο πόλεμος του 1943-44 υπήρξε χειρότερος από τη στρατιωτική σύγκρουση του 1946-49.

Η δεύτερη επικεντρώνεται στην ενδιάμεση πολιτική περίοδο  μετά  την Απελευθέρωση1945- 1946, την ανασυγκρότηση του κράτους και τον ανταγωνισμό  των πολιτικών κομμάτων.Ανάμεσα στα άλλα αναδεικνύει και την «εαμοκρατία», τους θεσμούς δηλαδή που εγκαθίδρυσε το ΚΚΕ στις περιοχές που έλεγχε μέχρι την άνοιξη του 1945. Τεκμηριώνει την ομοιότητά τους με τους θεσμούς που στήθηκαν την ίδια εποχή στις Λαϊκές Δημοκρατίες της Ανατολικής Ευρώπης.

Τέλος, η τρίτηδίνει έμφαση στη μελέτη της περιόδου 1946-1949 με βάση νέα αρχειακά τεκμήρια, κυρίως από χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Αποδεικνύει την έκταση της υλικής στήριξης του κομμουνιστικού αντάρτικου στρατού από την ΕΣΣΔ και τις γειτονικές Λαϊκές Δημοκρατίες τονίζοντας τον σημαντικό ρόλο αυτού του παράγοντα στις εχθροπραξίεςτου εμφύλιου αλληλοσπαραγμού.

2. Το πολιτικό φαινόμενο του ζαχαριαδισμού

Ο τίτλος του βιβλίου «Ντοκουμέντο» του Βασίλη Α. Νεφελούδη ανταποκρίνεται πλήρως στην ακρίβεια της αφήγησης. Ο ζαχαριαδιασμός στην Ελλάδα κατά τη δεκαετία του ’40ως αντίστοιχος του σταλινισμού στη Σοβιετική Ένωση, η προσωπολατρεία δηλαδή του πολιτικού αρχηγού Ζαχαριάδη, αποδεικνύεται από πολλές πηγές και μαρτυρίες.

 Σύμφωνα με τον συγγραφέα ο σκοπός της συγγραφής αυτού του βιβλίου ήταν να αποδείξει ότι ούτε αναγκαίος, ούτε αναπόφευκτος ήταν ο αιματηρός εμφύλιος πόλεμος.Στηριγμένος στις δικές του προσωπικές εμπειρίες, στις μαρτυρίες αυτοπτών μαρτύρων, στις ομολογίες του ίδιου του Νίκου Ζαχαριάδη και των πιο στενών συνεργατών του, ο Βασίλης Α. Νεφελούδης αποδεικνύει ότι ο ελληνικός λαός οδηγήθηκε στην ένοπλη ρήξη, γιατί «τόσο η βρετανική, όσο και η σοβιετική ηγεσία πίστευαν ότι, στη συγκεκριμένη ιστορική στιγμή, η ένοπλη αναμέτρηση στην Ελλάδα υπηρετούσε τις δικές τους γεωπολιτικές επιδιώξεις στον ευρύτερο χώρο των Βαλκανίων. Όσον αφορά τον ηγετικό ρόλο του Ζαχαριάδη τον χαρακτηρίζει τυχοδιωκτικό. Αναφέρει συγκεκριμένα: «Ο Ζαχαριάδης, συνεπής στον χωρίς όρια τυχοδιωκτισμό του, έσυρε τους υποτακτικούς του της κομματικής ηγεσίας και το ΚΚΕ, στο σύνολό του, στο ρόλο του πιονιού στη σκακιέρα των δύο αντιπάλων «για να κάνει το διεθνιστικό του καθήκον», όπως είπε ο ίδιος. Και γιατί πίστευε πως με κάποιο στρατιωτικό πραξικόπημα θα περνούσε η εξουσία στα χέρια του».

Σε άλλο σημείο της παρουσίασης του βιβλίου ο συγγραφέας δηλώνει απερίφραστα: «Όλα αυτά και πολλά άλλα εξιστορούνται, μέσα στα πλαίσια του σταλινικού φαινομένου, το οποίο στην ελληνική εκδοχή του είναι γνωστό με τον όρο «ζαχαριαδισμός». Το βιβλίο αυτό γράφηκε σαν συμβολή στην αποκατάσταση της ιστορικής αλήθειας για σημαντικά γεγονότα της τελευταίας πεντηκονταετίας. Αλλά και για να αποκαλυφθεί πλήρως ο ρόλος, το ήθος, ο χαρακτήρας, η πολιτική και η δράση ενός ψευδοήρωα, χωρίς καμιά διάθεση απόκρυψης, αποσιώπησης, συμψηφισμού «αρνητικών και θετικών» ιδιοτήτων, αλλά ούτε και υπερβολής στην παράθεση των στοιχείων».

Επομένως,ο Ζαχαριάδης ήταν το «μακρύ χέρι» του Στάλιν, ο οποίος τον βοήθησε ουσιαστικά και παντοιοτρόπως. Όσον αφορά τη «συμφωνία των ποσοστών» μεταξύ των Μεγάλων Δυνάμεων της εποχής για τις ζώνες επιρροής, να έχει στην Ελλάδα η Σοβιετική Ένωση 10% και η Βρετανία 90%, εφόσον έγινε, ήταν προφορική και όχι γραπτή. Στην πράξη, ως γνωστόν, για τους αρχηγούς κρατών  δεν ισχύει πάντα η δέσμευση «pactasuntservanda: οι συμφωνίες τηρούνται. Δεν δεσμεύονται και δεν εφαρμόζουν αρκετές φορές τις γραπτές συμφωνίες, τις προφορικές θα τηρήσουν γραμμένες μάλιστα σύμφωνα με τον μύθο σε μια χαρτοπετσέτα;

Στον πόλεμο, όπως και στην Πολιτική και το Ποδόσφαιρο, ισχύει το αποτέλεσμα. Η έκβαση του εμφυλίου γλίτωσε τη χώρα από μια μοιραία κοινωνική και οικονομική περιπέτεια. Οδήγησε στην γεωπολιτική παραμονή της Ελλάδας στη Δύση οριστικά και  τελεσίδικα. Το καθεστώς της χώρας παρέμεινε κοινοβουλευτικό· η ριζοσπαστική  Αριστερά μπόρεσε να συμμετάσχει με καθοριστικό ρόλο στην ανάδειξη και συνεχή βελτίωση του δημοκρατικού καθεστώτος, κυρίως μετά την νομιμοποίηση του ΚΚΕ. Δικαιοκρατικά και δημοκρατικά, το 1974 θεωρείται πολιτικό ορόσημο για το  οριστικό τέλος του εμφυλίου.

Ίσως να αποτελεί ανθρώπινη πνευματική αναγκαιότητα «υπό το φως του παρόντος» να ξαναγράφεται η Ιστορία, δεδομένου ότι η αντικειμενικότητα επηρεάζεται από την ανθρώπινη υποκειμενικότητα· η «Ιστορία και Μυθολογία είναι αδελφές». Συμβαίνει συχνά η κομματική μυθολογία να λειτουργεί ως περιτύλιγμα στα ιστορικά γεγονότα. Όσο όμως και να επιχειρείται διαστρέβλωση των γεγονότων, στην ιστορική μνήμη αυτά,«ξεροκέφαλα», εξακολουθούν να  παραμένουν ίδια· αλλάζουν μόνο οι υποκειμενικές ερμηνείες.

Δευτέρα, 30 Ιανουαρίου  2023    https://www.politistikomellon.eu/2023/